ރައީސް މުއިއްޒުގެ ދެއަހަރަށް ކޮން ރިޕޯޓެއް؟

ޑރ.މުހައްމަދު މުޢިއްޒު ރާއްޖޭގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ މަޤާމާ ހަވާލުވެވަޑައިގަތްތާ މިއަދަށް މިވަނީ ދެއަހަރު ދުވަސް ވެފައެވެ.

އެހެންކަމުން ވީ ވައުދުތައް، ބޭނުންކުރި ސިޔާސަތުތަކުގެ ވަސީލަތްތައް، އަދި ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ދިރިއުޅުމުގެ ތެރެއިން އިޙްސާސް ކުރެވޭ ނަތީޖާތައް ނުވަތަ ނަތީޖާއެއް ނުފެނި ދިގުލައިގެންދާ މައްސަލަތަކަށް ބަލާލުން އެއީ މިއަދު ހަމަ ކޮންމެހެން ކުރަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ.

ބޮޑެތި ވައުދުތައް ފުއްދުމުގައި "ޔޫ ރިޕޯޓެއް"

ރައީސް މުޢިއްޒު އެމަނިކުފާނުގެ ކެމްޕޭނާއި ކުރީގެ ބަޔާންތަކުގައި ވަނީ ބޮޑެތި އިސްލާޙުތަކެއް ގެނައުމަށް ވައުދުވެވަޑައިގެންފައެވެ. އުމްރާނީ ތަރައްޤީއާއި ހައުސިންގ މައްސަލަ ހައްލުކުރުމާއި ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާއި ބޭރުގެ ސިޔާސަތުތަކުގައި މިނިވަންކަން ވަރުގަދަކުރުން، އިޤްތިޞާދު ޑައިވާސިފައިކުރުމާއި އަދި ދިވެހި ރުފިޔާގެ އަގު ހިފެހެއްޓުން ފަދަ ކިތައްމެ ވައުދެއް ބޮޑެތި ވައުދުތަކުގެ ގޮތުގައި އެބައޮތެވެ.

އެމަނިކުފާނުގެ ރަސްމީ ޚިޠާބުގައި، ރައީސް ވަނީ 2025 ވަނަ އަހަރަށް %6.4 ގެ ކުރިއެރުމެއް (ގްރޯތް ރޭޓެއް) ލަފާކުރައްވާފައި އަދި ރުފިޔާގެ އަގު ހަމަޖެއްސުމަށްޓަކައި ބޭރު ފައިސާގެ ޤާނޫނެއްގެ (ފޮރިން އެކްސްޗޭންޖް ލޯއެއްގެ) ބޭނުންތެރިކަން ފާހަގަކުރައްވާފައެވެ.

ނަމަވެސް މިއަދު، ގިނަ ރައްޔިތުންނަށް އިޙްސާސް ކުރެވެނީ މި ވައުދުތައް އަދިވެސް އެމީހުންގެ ދިރިއުޅުމަށް ފެންނަ ފަދަ ކުރިއެރުންތަކަކަށް ބަދަލުވެފައި ނުވާ ކަމަށެވެ.

ހައުސިންގ: މުހިންމު ވައުދެއް، ހުސް ވާހަކަ

ސަރުކާރުގެ އެންމެ މުހިންމު އެއް ވައުދަކީ ހައުސިންގެ މައްސަލަ ހައްލު ކުރުމެވެ. މިއީ ރާއްޖޭގެ އެންމެ ބޮޑު އެއް މައްސަލަ ކަމަށް ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން އޮތް މައްސަލައެކެވެ. ކުރިން ހައުސިންގ މިނިސްޓަރުކަން ކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން، ރައީސް މުޢިއްޒު ރިޔާސަތާ ހަވާލުވެވަޑައިގަތީ މި ދާއިރާއަށް ބޮޑެތި އުންމީދުތަކަކާ އެކުގައެވެ.

ނަމަވެސް، ދެ އަހަރު ފަހުން، މިއަދު ބަލާލާއިރުވެސް މިދާއިރާއިން އެއްވެސް ބޮޑު މަޝްރޫއެއް އަމަލީ ގޮތުން ނުފެނެއެވެ. ބޯހިޔާވަހިކަމަށް ހައްލެއް ގެންނަން ގެންގުޅޭ ރަސްމާލެ ޕްރޮޖެކްޓް އަދި އޮތީ ހިކޭނެ ދުވަހެއް ވެސް ނޭނގިއެވެ. ރަސްމާލެ ހިއްކާ އެތަކުގައި ފްލެޓް އަޅާ އެ ފްލެޓްތަކަށް މީހުން ވެއްދުމަކީ ކުރިއަށް މިއޮތް ދެއަހަރުގެ ތެރޭގައި ކުރެވޭ ކަމެއް ނޫންކަން ޔަގީނެވެ. އެހެންކަމުން އެހިއްކާ ސަރަހައްދުން ގޯތި ދިނުމުގެ ނަމުގައި ބިންތައް ބަހާލުމަށް އެދަނީ ތައްޔާރުވަމުންނެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ދުރު މުސްތަގުބަލަށް ބަލާއިރު މުއިއްޒު ގައުމަށް ދޭނެ ބޮޑު ގެއްލުމެކެވެ.

އިޤްތިޞާދު ރިޒާވް، ފައިސާ، ދަރަނި

ރައީސްގެ ތަޤްރީރުތަކުގައި އުފާވެރިކަމުގެ ވާހަކަތައް ދެއްކި ނަމަވެސް، ދިވެހިރާއްޖޭގެ އިޤްތިޞާދަށް ވަރަށް ބޮޑެތި މައްސަލަތައް ކުރިމަތިވެފައިވާ މަންޒަރު ކޮންމެ ދުވަހަކު ދަނީ ފެންނަމުންނެވެ.

"ދިވެހިރާއްޖޭގެ އިޤްތިޞާދަށް ބުރަވުންތައް ކުރިމަތިވަމުންދާ ކަމަށާއި، ދަރަނިވެރިކަމުގެ ވަޅުގަނޑަކަށް ނުވަތަ ދަރަނި ނުދެއްކޭ ހާލަތަކަށް ވެއްޓުމުން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކައި ބޭރުގެ ފައިސާ އަވަހަށް ލިބި، ސިޔާސަތުތަކަށް އިސްލާޙުތައް ގެންނަން ޖެހޭ." ކަމަށް ބައިނަލްއަޤްވާމީ ފަރާތްތަކުން ބުނެއެވެ. އެ ފަރާތްތަކުގެ ރިޕޯޓުތަކުން ރާއްޖޭގެ ރިޒާވްތައް ދަށަށްދާ ކަމާއި ރޭޓިންގް ދަށްކުރަމުންދާ ކަން ފާހަގަކުރެއެވެ.

ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އިޤްތިޞާދީ ކުރިއެރުމުގެ ލަފާކުރުންތަކާއި ރަސްމީ ރިޒާވްތައް އިތުރުވާނެ ކަމަށް (2025 ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް 673.2 މިލިއަން ޑޮލަރަށް) އިއުލާނު ކުރެއްވި ނަމަވެސް ގިނަ އިޤްތިޞާދީ މާހިރުން އިންޒާރުދެނީ ކަން އޮތީ އެހެން ނޫންކަމަށެވެ. އެ ރިޒާވްގެ ތެރެއިން ބޭނުންކުރެވޭނީ ކިހާ މިންވަރެއް ހެއްޔެވެ؟ ބޭރުގެ ދަރަނި ކިހާ މިންވަރަކަށް ޖަމާވެފައިވޭ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ޕްރައިވެޓް ސެކްޓަރާއި، ފަތުރުވެރިކަމަށް ބަރޯސާވާ މޮޑެލް ދެމެހެއްޓެނިވި ހެއްޔެވެ؟

ސަރުކާރުން ބޮޑެތި އާ ބޭރުގެ އިންވެސްޓްމަންޓްތައް މަދުކަމަށް އިޝާރާތްކޮށްފައިވާތީއާއި، ބޮޑެތި ހިލޭ އެހީތަކާއި އެހީގެ ޕެކޭޖްތައް އާންމުކޮށް ފެންނަން ނެތުމާއެކު، ޑޮލަރު ހޯދުމުގެ ޕްރެޝަރު (ފަތުރުވެރިކަމަށް، ރެމިޓެންސްއަށް) ވަރަށް ބޮޑެވެ. އަދި ފައިސާގެ އަގަށް ޕްރެޝަރު އަންނަ ހިނދު، އޭގެ ނޭދެވޭ އަސަރުތައް ހައުސިންގ، އިމްޕޯޓް، ކޮންސިއުމަރ މުދާ އަދި އެނޫންވެސް ކަންކަމަށް ކުރެއެވެ.

ސިޔާސަތުގެ ގޯސްތައް: ސިނގިރޭޓް ޑިއުޓީ، ވޭޕިންގ، ކަޅު ބާޒާރު

ސަރުކާރުގެ ފާހަގަކުރެވޭ އެއް ސިޔާސަތަކީ ސިނގިރޭޓްގެ ޑިއުޓީ ބޮޑުކުރުމާއި ވޭޕިންގ މަނާކުރުމެވެ. މިއީ އާންމު ސިއްޙަތާއި އާމްދަނީ އިތުރުކުރުމުގެ ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުގައި ސިފަކޮށްފައިވާ ކަމެކެވެ.

ނަމަވެސް، މިކަމުގެ ނަތީޖާ ވަނީ ބުނެފައިވާ މަޤްޞަދުތަކާ ދިމާނުވާ ގޮތަށެވެ. ބޭނުންކުރުން މަދުކުރުމުގެ ނުވަތަ އާމްދަނީ އިތުރުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި، ޑިއުޓީ ބޮޑުކުރުމާއި މަނާކުރުމުގެ ސަބަބުން ސިނގިރޭޓާއި ވޭޕް ވަގަށް އެތެރެކުރުން އަވަސްވެފައިވާ ކަމަށް ފެނެއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މިހާރު އަގުހެޔޮ ޤާނޫނާ ޚިލާފު އުފެއްދުންތައް ދަނީ ދައުރުވަމުންނެވެ. މިއީ އާންމު ސިއްޙަތުގެ ދަލީލާއި މާލީ ސަބަބުތަކަށް ވެސް ހީނަރުކަމެއް ގެނުވާ ކަމެކެވެ. ކަޅު ބާޒާރުގެ ހަރަކާތްތައް އިތުރުވުން، އާމްދަނީ ގެއްލުންވުން އަދި ރެގިއުލޭޓަރީ ކޮންޓްރޯލް ދަށްވެގެން ދެއެވެ.

ބޭރުގެ އިންވެސްޓްމަންޓް، ހިލޭ އެހީ: އުންމީދުކުރި ވަރަށްވުރެ މަދު

ބޮޑެތި ބޭރުގެ އިންވެސްޓްމަންޓްތައް ވައުދުވެފައިވާއިރު، އިޤްތިޞާދީ ޒޯންތަކާއި، ދަނޑުވެރިކަމަށް ބިނާކޮށް އިޤްތިޞާދު ތަފާތުކުރުމާއި، އިޤްތިޞާދު ހިފަހައްޓާނެ ބޮޑެތި ބިނާތައް ޤާއިމުކުރުމަށް ވެސް ވައުދުވެފައިވެއެވެ. ރައީސް އޮފީހުން ވަނީ 2028 ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް ދަނޑުވެރިކަމުގެ އިޤްތިޞާދީ ޒޯނެއް އުފެއްދޭނެ ކަމަށް ބުނެފައެވެ. ނަމަވެސް އެ ޕްރޮޖެކްޓްގެ ހިލަމެއް ވެސް އަދި ނުވެއެވެ.

ދެ އަހަރު ފަހުން، ބޮޑެތި ބޭރުގެ ސީދާ އިންވެސްޓްމަންޓްތައް ވަދެފައިވާ ކަމުގެ، ނުވަތަ ބޮޑެތި ހިލޭ އެހީގެ ޕްރޮގްރާމްތައް އިޢުލާނުކޮށްފައިވާ ކަމުގެ، ނުވަތަ ފަތުރުވެރިކަމާއި-އިމްޕޯޓް މޮޑެލްއިން އެހެން ގޮތަކަށް ބަދަލުތަކެއް އައިސްފައިވާ ކަމުގެ އެއްވެސް ހެއްކެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. އެކަންކަން ނެތުމުގެ ސަބަބުން، އިޤްތިޞާދު އަދިވެސް މިއޮތީ މަރުމަތީގައި ނޭވާ ދަމަދަމައެވެ.

ފައިސާގެ ކާރިސާ

ރުފިޔާ ބަލިކަށިވެ، ބޭރު ފައިސާ މަދުވުމުން، ގިނަ ޢާންމު ދިވެހިންނަށް އެކަން އިޙްސާސް ކުރެވެނީ އަގުތައް އުފުލުމާއި، ދިރިއުޅުމުގެ ޚަރަދު ބޮޑުވުމުންނެވެ. ބައެއް ރިޕޯޓްތަކުން ފާހަގަކުރާ ގޮތުގައި ޤައުމު ދަނީ ބޭރު ފައިސާގެ ރިޒާވްސްގެ ކާރިސާއަކާ ދިމާލަށެވެ.

މިކަމާ ގުޅިގެން، އިމްޕޯޓް ޑިއުޓީ ބޮޑުވުމުން، ނުވަތަ ސަރުކާރުން އެކްސައިޒް ޓެކްސް މެދުވެރިކޮށް އާމްދަނީ ހޯދަން މަސައްކަތްކުރާ ހިނދު، ވަރުގަދަ އިޖްތިމާޢީ ރައްކާތެރިކަމުގެ ނެޓްތަކަކާ އެއްގޮތް ނުވާނަމަ، އެ ޚަރަދު އުފުލަން ޖެހެނީ ގިނައިން ޢާންމު ކޮންސިއުމަރަށެވެ – އަދި އެ ނެޓްތައް ނުފުދޭ ނުވަތަ ލަސްކަމުގެ ހެކިތައް ދަނީ އިތުރުވަމުންނެވެ.

ބޮޑެތި ބަދަލުތައް ކޮބައިތޯ؟

ދެ އަހަރު ފަހުން، ކުރަން އޮތް ސުވާލަކީ: ޢާންމު ރައްޔިތަކަށް ފެންނަ މުހިންމު ބަދަލުތަކަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ސަރުކާރުން ދަނީ ކުރިއަށް އޮތް މަޝްރޫޢުތައް ފެށުމުގެ ވާހަކަ ދައްކަމުންނެވެ. ލައްކަ ގިނަ ޕްރޮޖެކްޓް ބިޑެއް ކުރުމެއްނެތި ގާތް މީހުންނަށް ބަހާވެސް ލައިފިއެވެ. ކޮރަޕްޝަނުން ރަނގަޅެއް ނިކުންނަނަމަ އެ ރަނގަޅުގެ ފައިދާ ކުރާނެއެވެ. ނަމަވެސް ކޮރަޕްޝަނުން ރަނގަޅެއް ނިކުތް ގައުމެއް އުޑުދަށުގައި ނެތެވެ.

ދެން ކުރިއަށް އޮތީ ކޮންކަމެއް؟ ސަމާލުކަން ދޭންޖެހޭ މުހިންމު ދާއިރާތައް

ކުރިއަށް އޮތްތަނަށް ބަލާއިރު، "ވައުދުތަކުން" "ޢަމަލީ ނަތީޖާތަކަށް" ދިއުމަށްޓަކައި، ތިރީގައިވާ ދާއިރާތައް މުހިންމުވާނެއެވެ.

ގެދޮރުގެ މަޝްރޫޢުތައް ހާމަކަމާއެކު ކުރިއަށް ގެންދިއުން: ޓައިމްލައިންތައް، ފައިދާ ލިބޭ ފަރާތްތަކުގެ ލިސްޓުތައް، ޚަރަދު ކޮންޓްރޯލްކުރުން، އަދި ގެދޮރުގެ ސްކީމްތަކުން ހަޤީޤީ ބޭނުންޖެހިފައިވާ ފަރާތްތަކަށް އަމާޒުކުރެވޭކަން ކަށަވަރުކުރުން.

ހަޤީޤީ ބޭރުގެ އިންވެސްޓްމަންޓް ހިތްވަރުދިނުން: ހަމައެކަނި އިއުލާނުތަކަށްވުރެ ބޭރުގެ ފައިސާ ގެނެވޭނެ ގޮތް، ހޮވާފައިވާ ދާއިރާތައް، ޤާނޫނީ ހުރަސްތައް ނައްތާލެވޭނެ ގޮތް ސަރުކާރުން ޢަމަލީގޮތުން ދައްކަންޖެހޭ.

ފައިސާ އަދި ރިޒާވް މެނޭޖްކުރުން: އެތެރެކުރާ ތަކެއްޗަށް ބަރޯސާވާ ކުޑަ އިޤްތިޞާދެއްގައި، ބޭރު ފައިސާގެ ރިޒާވް މެނޭޖްކުރުމާއި، އެކްސްޕޯޓްގެ އާމްދަނީ އެންމެ އިސްކަމެއް ދޭންޖެހޭ ކަމަށް ވާންޖެހޭ.

ކަޅުބާޒާރުގެ ވިޔަފާރި އަދި ލީކޭޖް: ޑިއުޓީތަކާއި މަނާކުރުންތަކާ އެކު، އެންފޯސްމަންޓް، ކަސްޓަމްސް ވަރުގަދަކުރުން، އަދި އެހެނިހެން ހިތްވަރުދިނުންތައް ގެންނަންޖެހެއެވެ. ނޫންނަމަ އާމްދަނީ އިތުރުކުރުމަށް އަމާޒުކުރި މަޤްޞަދުތައް ނާކާމިޔާބުވާނެ.

އިޖްތިމާޢީ ރައްކާތެރިކަން: ދިރިއުޅުމުގެ ޚަރަދު ބޮޑުވާއިރު، ސަރުކާރުން އެންމެ ބަލިކަށި ރައްޔިތުންނަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދޭންޖެހެއެވެ. ނޫންނަމަ ނިކަމެތިކަމާއި އިޖްތިމާޢީ ހިތްހަމަނުޖެހުން އިތުރުވާނެ.

ހިންގުން އަދި ޖަވާބުދާރީވުން: ރައްޔިތުން ބަލާނީ ހަމައެކަނި މަޝްރޫޢުތަކުގެ އިއުލާނުތަކަކަށް ނޫނެވެ. އެ މަޝްރޫޢުތައް ތަންފީޒުކުރުމާއި، ޚަރަދު އިތުރުވުމާއި، ފައިސާއަށް ލިބޭ އަގަށް ޖަވާބުދާރީވާ މިންވަރަށެވެ.

ރައީސް މުޢިއްޒުގެ ސަރުކާރު ވެރިކަމާ ހަވާލުވީ ވަރުގަދަ ވާހަކަތަކާއި ބޮޑު އެޖެންޑާއަކާ އެކު ނަމަވެސް، ދެ އަހަރު ފަހުން ވެސް ޢަމަލީ ނަތީޖާ ނެރުމުގައި ހުރި ފަރަޤު ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. ގެދޮރު އަދި އިޤްތިޞާދީ ބަދަލުތަކުގެ ވާހަކަތައް އަދިވެސް އޮތީ މުޅިންހެން މުސްތަޤްބަލުގެ ވާހަކަތަކެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ގިނަ ދިވެހިންނަށް ކޮންމެ ދުވަހެއްގެ ޙަޤީޤަތަކީ ދިރިއުޅުމުގެ ޚަރަދު ބޮޑުވުމާއި، ފައިސާގެ އަގު ދަށްވުމާއި، އުންމީދުތައް ފުރިހަމަނުވުމެވެ. ކުރިއަށް އޮތް 12–18 މަސް ދުވަސް ވާނީ ވަރަށް މުހިންމު ދުވަސްތަކަކަށެވެ. ޢަމަލީ ނަތީޖާތައް ފެންނަން ނުފަށައިފިނަމަ، ސިޔާސީ އަދި އިޤްތިޞާދީ ނުރައްކާތައް އިތުރަށް ބޮޑުވެގެންދާނެއެވެ.