ރައްޔިތުންގެ ފައިސާ، ރައްޔިތުންގެ އިތުބާރު: ކޮރަޕްޝަނުން ރާއްޖެ ސަލާމަތް ކުރާނީ ކިހިނެއް؟

ގިނަ ކުދި ޤައުމުތަކުގައި ސަރުކާރުގެ ވަސީލަތްތައް އެންމެ ބޮޑަށް ބޭކާރުވެގެންދަނީ ޕްރޮކިއުމަންޓްގައި ހިނގާ ކޮރަޕްޝަނުގެ ސަބަބުންނެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގައި ސަރުކާރުގެ ކުންފުނިތަކާއި މިނިސްޓްރީތަކަށް ވެސް އަބަދުވެސް ކޮރަޕްޝަންގެ ބޮޑެތި ތުހުމަތުތައް ކުރެވެއެވެ. އެންމެ ބޮޑެތި ކޮރަޕްޝަންގެ އަމަލުތައް ހިންގަނީ ދައުލަތުގެ ޕްރޮކިއުމަންޓް ނިޒާމުގެ ތެރެއިންނެވެ. ޕްރޮކިއުމަންޓް ވައްކަމުގެ ސަބަބުން ހަމައެކަނި ފައިސާ ބޭކާރުވުމުގެ އިތުރުން ޚިދުމަތްތައް ދެރަވެ، އިންވެސްޓަރުންގެ އިތުބާރު ގެއްލި، އިޖްތިމާޢީ ހަމަޖެހުމަށް އަސަރު ކުރެއެވެ. ކޮރަޕްޝަން ހުއްޓުވުމަށް ވަކިވަކި ތަޙްޤީޤުތަކެއްގެ ބަދަލުގައި މުޅި ނިޒާމު ބަދަލުކުރަން ޖެހެއެވެ. ޤާނޫނީ، ޓެކްނޮލޮޖީ އަދި މުއައްސަސާތަކުގެ މާލީ ސިޔާސަތުތައް ބަދަލުކޮށްގެން މިވައްކަންތައް ހުއްޓުވިދާނެއެވެ.

ޕްރޮކިއުމަންޓްގެ ކޮންމެ ފިޔަވަޅެއް ޢާންމުކޮށް، އެއްގޮތްކޮށް އަދި އޮންލައިންކޮށް ފެންނަ ގޮތް ހަދައިގެން ޕްރޮކިއުމަންޓް ވައްކަންތައް މަދުކުރެވިދާނެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ތަޖުރިބާއިން ދައްކާގޮތުގައި އޮންލައިން، ހާމަ ޕްރޮކިއުމަންޓް ޕްލެޓްފޯމެއް ލާޒިމުކޮށް، ޕްލޭންކުރުމާއި ބީލަން އިޢުލާނު ކުރުމުން ފެށިގެން އެވޯޑުކުރުމާއި އެއްބަސްވުންތަކާއި ނިމުނުގޮތުގެ ރިޕޯޓުތަކާ ހަމައަށް މަޢުލޫމާތު ޝާއިޢުކުރުމުން އެއްދުވަހުން އަނެއް ދުވަހަށް ބަދަލުތައް އަންނަތަން ފެނެއެވެ.

ބީލަން ހުށަހަޅާ ފަރާތްތަކާއި، ނޫސްވެރިންނާއި، މަދަނީ ޖަމްޢިއްޔާތަކާއި ވާދަވެރިންނަށް ބީލަންތަކާ ބެހޭގޮތުން ސުވާލުކޮށް ދިރާސާކުރެވޭނަމަ އެކަކު އަނެކަކާ ގުޅިގެން މަކަރު ހެދުމާއި ބޮޑު އަގުގައި ޕްރޮޖެކްޓްތައް ނަގަން އުނދަގޫވެއެވެ. ޔުކްރެއިންގެ ޕްރޮޒޮރޯ ފަދަ ބޮޑެތި ޕްރޮގްރާމްތަކުން މިކަން ސާބިތުކޮށްދެއެވެ. ޕްރޮޒޮރޯ ތަޢާރަފުކޮށް ބޭނުންކުރުން ލާޒިމުކުރުމަށްފަހު މިލިއަނުން ބީލަންތައް ޕްރޮސެސްކޮށް، ވާދަވެރިކަން އިތުރުކޮށް އެވޯޑުކުރުމުގެ ނިންމުންތައް ޢާންމުކުރުމުގެ ސަބަބުން ބަޖެޓުން ބޮޑެތި އަދަދުތައް ސަލާމަތްވެފައިވެއެވެ.

ރައްކާތެރި، އިންޓަރއޮޕަރަބަލް ހާމަކުރުމަށް ޓެކްނިކަލް މައިބަދައަކީ އޯޕަން ކޮންޓްރެކްޓިންގ ޑޭޓާ ސްޓޭންޑަޑްއެވެ. މިއީ ތިންވަނަ ފަރާތުގެ ބެލެހެއްޓުންތެރިންނާއި އޮޑިޓަރުންނަށް އަވަހަށް އާދަޔާ ޚިލާފު ކަންކަން ފާހަގަކުރެވޭގޮތަށް އިދާރާތަކުން ދިރާސާކުރެވޭ ފޯމެޓެއްގައި ޕްރޮކިއުމަންޓް ރެކޯޑުތައް ޝާއިޢުކުރަން މަޖުބޫރުކުރާ ސާދާ މޮޑެލެކެވެ. އޯސީޑީއެސް-ފޯމެޓްގެ ޑޭޓާ ޝާއިޢުކުރާ އެއް ޤައުމީ އީ-ޕްރޮކިއުމަންޓް ޕޯޓަލެއް ގެންގުޅެ އަދި ސަރުކާރު ކުންފުނިތަކާއި ހުރިހާ މިނިސްޓްރީތަކަކަށް ވަކި މިންވަރަކަށްވުރެ މަތީގެ ކޮންމެ މުދަލެއް ގަތުމަށް ބޭނުންކުރަން ލާޒިމުކުރަން ޖެހެއެވެ.

ބާރުލިބިފައިވާ މުސްތަޤިއްލު ޕްރޮކިއުމަންޓް އޮތޯރިޓީއެއް އުފެއްދުމަކީ ވެސް ކުރަން ޖެހިފައިވާ ކަމެކެވެ. މިހާރު އޮތް ޓެންޑަރ ބޯޑަކީ އެންމެ އެކަށީގެންވާ ނިޒާމަކުން ހިނގާ ބޯޑެއް ނޫންކަން ތަޖުރިބާއިން ދައްކައިދެއެވެ. މަރުކަޒީ ޕްރޮކިއުމަންޓް އިދާރާތަކުން ޕްރޮފެޝަނަލްކޮށް ހިދުމަތް ހޯދުމުގެ ބާރާއި ވަރުގަދަ އެންޓި-ފްރޯޑް ކޮންޓްރޯލްތައް އެއްކޮށްލައެވެ.

ޗިލީގެ ޗިލެކޮމްޕްރާއަކީ ޤައުމީ ޕްރޮކިއުމަންޓް މާކެޓްޕްލޭސް ހިންގައި، ސްޓޭންޑަޑް އެއްބަސްވުންތައް ފޯރުކޮށްދީ، ފްރޭމްވޯކް އެއްބަސްވުންތައް ބަލަހައްޓާ އަދި ހަމައެއާއެކު ރިސްކު ދެނެގަތުމަށް ޕްރޯއެކްޓިވް އެނަލިޓިކަލް އޮބްޒަވެޓަރީތައް ހިންގާ މަރުކަޒީ އިދާރާއެއްގެ މިސާލެކެވެ. މޯލްޑިވްސް ޕްރޮކިއުމަންޓް އޮތޯރިޓީން ސްޓޭންޑަޑް ބީލަން ލިޔެކިޔުންތައް ކަނޑައަޅައި، ގިނައިން ގަނެވޭ މުދަލަށް ޤައުމީ އީ-ކެޓަލޮގުތައް ތައްޔާރުކޮށް (ކޮމިޝަނަށް ފުރުސަތު އޮންނަ ތަކުރާރުވާ ކުދި ބީލަންތައް މަދުކުރުމަށް)، ސަޕްލަޔަރުން ކުރިން ޤާބިލުކަން ކަށަވަރުކުރުކޮށް ޝައްކުކުރެވޭ އެވޯޑުތައް ވަގުތުން ބެލުމަށް ފާހަގަކުރާ އޮޓޮމޭޓެޑް ރިސްކް-ސްކޯރިންގ އޮބްޒަވެޓަރީއެއް ބޭނުނވެއެވެ.  

ޕްރޮކިއުމަންޓް މަސައްކަތްތަކުގައި ރިއަލްޓައިމް އޯޑިޓް އަދި އެނޮމަލީ ޑިޓެކްޝަން ހިމެނުމަށްފަހު ކޮރަޕްޝަން އަވަހަށް ދެނެގަނެވޭނެއެވެ. އާންމު އޮޑިޓްތަކުން ރެކޯޑްތައް ބަލަނީ ކަންކަންވެނިމި އެތައް މަހެއް ނުވަތަ އަހަރުތަކެއް ފަހުންނެވެ. މިއީ ދަޢުވާކުރުމަށް ބޭނުންތެރި ނަމަވެސް ކޮރަޕްޝަން ހުއްޓުވުމަށް އެހާ ފައިދާހުރި ގޮތެއް ނޫނެވެ.

މިހާރުގެ ސިސްޓަމްތަކުގައި މަޖުބޫރު އީ-ޕްރޮކިއުމަންޓާއި ކޮންޓިނުއަސް ޓްރާންސެކްޝަނަލް އެނަލިޓިކްސް އެކުލެވެއެވެ. އޮޓޮމޭޓެޑް ގަވާއިދުތަކުން ރިސްކް ބޮޑު ކަންތައްތައް ދެނެގަނެވެއެވެ. އެއް ސަޕްލަޔަރަކަށް ތަކުރާރުކޮށް ސޯލް-ސޯސް އެވޯޑްތައް ދިނުން، ކެޓަލޮގް އަގުތަކާ ތަފާތު އަގުތައް، އެޕްރޫވަލް ތްރެޝްހޯލްޑްގެ ދަށުން ކޮންޓްރެކްޓްތައް ބައިބައިކުރުން، ނުވަތަ އާދަޔާ ޚިލާފަށް ކުރު ޕްރޮކިއުމަންޓް މުއްދަތުތައް ދޭނަމަ ވަގުތުން ރެޑްފްލެގް ފެންނަ ގޮތް ހަދާ ފޮރެންސިކް ރިވިއު ޓްރިގަރވެއެވެ. ޗިލީކޮމްޕްރާގެ މޮނިޓަރިންގ ޓޫލްތަކާއި ޔުކްރެއިންގެ އީ-ޕްރޮކިއުމަންޓް އެނަލިޓިކްސްއަކީ މިކަމުގެ މިސާލުތަކެކެވެ.

ރެކޯޑްތައް ބަދަލުނުކުރެވޭ އަދި އޮޑިޓްކުރެވޭ ގޮތަށް ބެހެއްޓުމަކީ ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ބްލޮކްޗެއިން އަދި ވަރުގަދަ ހޭޝިންގ ޓެކްނިކްތަކާއެކު ތަޖުރިބާކުރާ ޤައުމުތަކުން (މިސާލަކަށް، ސަރުކާރުގެ ރެކޯޑްތައް ޑިޖިޓަލީ ރައްކާތެރިކުރުމަށް އެސްޓޯނިއާގެ އެޕްރޯޗް) ދައްކާގޮތުން ޕްރޮކިއުމަންޓް ރެކޯޑެއް ކްރިޕްޓޮގްރަފިކަލީ އޮޑިޓްކުރެވޭގޮތަށް ހެދުމުން ލިޔެކިޔުންތައް ފަހުން ބަދަލުކުރަން މަސައްކަތްކުރާ ފްރޯޑްސްޓަރުންނަށް އުނދަގޫވެއެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެއިން ވަގުތުން "ހުރިހާ އެއްޗެއް ބްލޮކްޗެއިންކުރާކަށް" ނުޖެހެއެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި އަގުބޮޑު ކޮންޓްރެކްޓްތަކުގައި ޓެމްޕަރ-އެވިޑެންސް ޓޫލްތައް ޕައިލެޓްކުރުމާއެކު ގައުމީ ޕްރޮކިއުމަންޓް ޑޭޓާބޭސްގައި އެއްފަހަރު ލިޔެވޭގޮތަށް އަދި ކްރިޕްޓޮގްރަފިކަލީ ޓައިމްސްޓޭމްޕްކުރެވިފައިވާތީ ފަހުން ގެނެވޭ ބަދަލުތައް ނުފޮހެވޭގޮތަށް ފާހަގަވާކަން ޔަގީންކުރެވިދާނެއެވެ.

ވިސްލްބްލޯވަރުން ރައްކާތެރިކޮށް އިނާމުދިނުމަކީ ވެސް މުހިއްމު ކަމެވެ. އެތެރޭގެ ހެކިވެރިންނަކީ ޕްރޮކިއުމަންޓް ވައްކަން އެންމެ އަވަހަށް ދެނެގަންނަ ފަރާތްތަކެވެ. ނަމަވެސް އެމީހުންނަށް އަމިއްލަ އަދި ވަޒީފާގެ ގޮތުން ބަދަލުހިފުން ކުރިމަތިވެއެވެ. ވަރުގަދަ ޤާނޫނީ ރައްކާތެރިކަމާއި ހިތްވަރުދިނުމުން ރިޕޯޓްކުރުން އިތުރުވެއެވެ.

ދެކުނު ކޮރެއާގައި ވިސްލްބްލޯވަރުންގެ ހާމަކުރުންތަކުން ސަރުކާރުގެ ފައިސާ އަނބުރާ ހޯދައިފިނަމަ ފާހަގަކުރެވޭ ފައިސާގެ އިނާމު ލިބި، ޤާނޫނުން ރައްކާތެރިކަން ލިބެއެވެ. ދިވެހިރާއްޖެއިން ސިއްރު ރިޕޯޓިންގ ޗެނަލްތަކާއެކު ވަރުގަދަ ވިސްލްބްލޯވަރ ރައްކާތެރިކަން، ކްރެޑިބަލް މައްސަލަތަކަށް ހެކިވެރިން ރައްކާތެރިކުރުން، އަދި އަނބުރާ ހޯދޭ ފައިސާއާ ގުޅުވައިގެން (ނަހަމަ ބޭނުންކުރުމާ ދެކޮޅަށް ރައްކާތެރި ފިޔަވަޅުތަކާއެކު) ދެފުށް ފެންނަ އިނާމުގެ ނިޒާމެއް ތަޢާރަފު ކުރުމަކީ ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. މައި، މިނިވަން ވިސްލްބްލޯވަރ އޮފީހަކުން (ނުވަތަ ގައުމީ އެންޓި-ކޮރަޕްޝަން ފަރާތުގެ ތެރޭގައިވާ ރައްކާތެރި ޔުނިޓަކުން) ކްލެއިމްތައް ބަލަހައްޓައި، ހެކި ވަޒަންކޮށް އަދި ހާމަކުރުންތަކުން އުފެދޭ ތަޙްޤީޤުތައް އަވަސްކުރަންވާނެއެވެ.

އިމަރޖެންސީ އަދި ސީދާ-އެވޯޑް ލޫޕްހޯލްތައް ހަރުދަނާ ކޮންޓްރޯލްތަކާއި ރެޓްރޮސްޕެކްޓިވް ޓްރާންސްޕޭރަންސީއަކީ ވެސް ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ނަހަމަގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވޭ އިމަޖެންސީ ޕްރޮކިއުމަންޓް މާއްދާތަކަކީ ވައްކަމަށް އެންމެ އާންމުކޮށް ބޭނުންކުރެވޭ ގޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެއްގޮތެވެ. އިސްލާހީ މަސައްކަތުން އެއްފަހަރާ ދެކަމެއް ކުރަންޖެހެއެވެ. އެއީ ޙަޤީޤީ އިމަޖެންސީއެއްކަމަށް ބެލެވޭނީ ކޮންކަމެއްކަން ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރުމާއި ފުރިހަމަ ޢާންމު ޖަސްޓިފިކޭޝަން، ވަގުތުން ޝާއިޢުކުރުން އަދި ސީދާ ނުވަތަ ސިންގަލް-ސޯސް ކޮންޓްރެކްޓެއްނަމަ މަޖުބޫރު ޕޯސްޓް-އެވޯޑް އޯޑިޓެއް ހެދުން ލާޒިމްކުރުމެވެ. ކުއްލި ހާލަތުގައި ދެވޭ އެވޯޑެއް ކަނޑައެޅިފައިވާ މިންވަރަކަށްވުރެ އިތުރުވާނަމަ، މިނިވަން ޕްރޮކިއުމަންޓް ބޯޑެއްގެ ހުއްދައާއި އެވޯޑް ދިނުމަށްފަހު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް އެންގުން ލާޒިމްކުރަންވާނެއެވެ.

ޕްރޮކިއުމަންޓް މުވައްޒަފުން ޕްރޮފެޝަނަލްކޮށް، އަދި ސެންސިޓިވް މަޤާމުތަކުގައި ތިބޭ މުވައްޒަފުން ބަދަލުކުރަމުން ގެންދިއުމަކީ ވެސް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ދަށް މުސާރައާއި، ދެރަ ޕްރޮކިއުމަންޓް ތަމްރީނާއި، އެއް މަޤާމެއްގައި ދިގު މުއްދަތަކަށް ހުރުމުން ކޮރަޕްޝަންގެ ރިސްކް އިތުރުވެއެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެއިން ޕްރޮފެޝަނަލް ޕްރޮކިއުމަންޓް ކޭޑަރއެއް އުފައްދަންވާނީ ލާޒިމް ސެޓްފިކެޓްތަކާއި، ޕްރޮކިއުމަންޓް ޤާނޫނާއި އަޚްލާޤީ މިންގަނޑުތަކުގެ ގަވާއިދުން ދެވޭ ތަމްރީނާއި، މަސައްކަތުގެ ފެންވަރަށް ބަލައި ދެވޭ ވާދަވެރި މުސާރައާއި، އަދި ރިސްކް ބޮޑު ޔުނިޓްތަކުގައި (މިސާލަކަށް، އެވޯޑިންގ، އިވެލުއޭޝަން، އަދި ކޮންޓްރެކްޓް މެނޭޖްމަންޓް) މަސައްކަތްކުރާ މުވައްޒަފުން ބަދަލުކުރުން ލާޒިމުކޮށްގެންނެވެ. ވަޒީފާގެ ކުރިއެރުން ދޭންވާނީ ޤާނޫނާ އެއްގޮތަށް މަސައްކަތްކުރުމާއި ހާމަކަމަށް އިސްކަންދީގެންނެވެ. ޕްރޮމޯޝަން ދޭންވާނީ އޮޑިޓް ރިކޯޑުތައް ސާފުވެފައި، ޕްރޮކިއުމަންޓް ތެދުވެރިކަމުގެ ފެންވަރު ރަނގަޅު ފަރާތްތަކަށެވެ. މިބަދަލުތައް ގެނައުމުން އެއް ޕްރޮކިއުމަންޓް ޑެސްކެއް ވަށައިގެން ދިގު މުއްދަތަކަށް ދެމިގެންދާ ޕެޓްރަނޭޖް ނެޓްވޯކްތައް އުފެއްދުމަށް އުނދަގޫވާނެއެވެ.

ސަޕްލަޔަރ މެނޭޖްމަންޓް ޓޫލްސް ބޭނުންކުރުމަކީ ވެސް މުހިއްމު ކަމެކެވެ. ޕްރީކޮލިފިކޭޝަން، ސިންގަލް-އެންޓިޓީ ރަޖިސްޓްރީތަކާއި ބްލެކްލިސްޓްތައް ކޮންމެހެން ބޭނުންވެއެވެ. ވެރިފައިކޮށްފައިވާ ކުންފުނީގެ އައިޑެންޓިޓީތަކާއި، އަލްޓިމޭޓް ބެނެފިޝަލް އޯނަރޝިޕް ހާމަކުރުމާއި އަދި ސާދާ އިންޓެގްރިޓީ ޗެކްތަކާއެކު ގައުމީ ސަޕްލަޔަރ ރަޖިސްޓްރީއަކުން ޝެލް ކުންފުނިތަކަށް ކޮންޓްރެކްޓްތައް ކާމިޔާބުކުރުމުގެ ގާބިލުކަން ކުޑަކުރެވޭނެއެވެ.

ކުންފުނިތަކުން ފްރޯޑް ހިންގާފައިވާކަން ފާހަގަކުރެވޭ ހިނދު، އީ-ޕްރޮކިއުމަންޓް ޕޯޓަލް މެދުވެރިކޮށް އެކްސެސްކުރެވޭ ޑީބާމަންޓް/ބްލެކްލިސްޓެއް ބަލަހައްޓައި ޝާއިޢުކުރުމުން އެހެން އޭޖެންސީތަކަށް އެފަރާތްތަކަށް އޮޅިގެން މަސައްކަތް ހަވާލެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ގިނަ ގައުމުތަކުން މި ސަބަބަށްޓަކައި ޑީބާމަންޓް ލިސްޓްތައް ޝާއިޢުކުރެއެވެ. ލިސްޓް މެޝިން-ރީޑަބަލް ކުރުމުން ބީލަން އިވެލުއޭޓްކުރާއިރު އޮޓޮމެޓިކުން ބީލަން ހުށަހެޅި މިފަދަ ކުންފުނިތައް އިސްތިސްނާކުރެވެއެވެ. ރަޖިސްޓްރީގައި ބީލަން ހުށަހަޅާ ކުންފުނި ޕޮލިޓިކަލީ އެކްސްޕޯސްޑް ޕަރސަންސް (ޕެޕްސް) އަދި ރިލޭޓެޑް-ޕާޓީ ޓްރާންސެކްޝަންތައް ހާމަކުރަން ވެސް ޖެހޭނެއެވެ.

ސާފު ޖިނާއީ އަދި އިދާރީ ނަތީޖާތަކާއި އަވަސް އެސެޓް ރިކަވަރީ ތައާރަފުކުރުމަކީ އެންމެ މުހިއްމު އެއްކަމެވެ. ޕްރޮކިއުމަންޓް ވައްކަމަކީ ސާފު ގާނޫނުތަކުގެ ދަށުން ދައުވާކުރެވޭ އަދި އަވަހަށް އެސެޓް ހިފެހެއްޓުމާއި ރިކަވަރީގެ އިޖުރާއާތުތަކާއެކު ކަމަކަށް ވާންޖެހެއެވެ. އިދާރީ ފިޔަވަޅުތައް (ޑީބާމަންޓް، ޖޫރިމަނާ، ކޮންޓްރެކްޓް ބާޠިލުކުރުން) ފައިނަލް އިދާރީ ފައިންޑިންގްސްތަކާއެކު އޮޓޮމެޓިކުން ނެގެންވާނެއެވެ. އަދި ސީރިއަސް ކޮރަޕްޝަނަށް ޖިނާއީ ދައުވާތައް ކުރިއަށް ގެންދަންވާނެއެވެ.

ޕްރޮސެކިއުޓަރ ޖެނެރަލްގެ އޮފީހުގައި ނުވަތަ އެންޓި-ކޮރަޕްޝަން ކޮމިޝަންގައި ކުޑަ، ސްޕެޝަލައިޒްޑް ޕްރޮކިއުމަންޓް ކްރައިމްސް ޔުނިޓެއް ގާއިމުކުރެވިދާނެއެވެ. އެއީ ކޮންޓްރެކްޓިންގ ޓެކްނިކަލިޓީސް އެނގޭ އަދި ޖެނެރަލިސްޓް ޕްރޮސެކިއުޓަރުންނަށްވުރެ އަވަހަށް މަސައްކަތްކުރެވޭނެ ބައެކެވެ. މިފަދަ މަސައްކަތް ކުރެވޭނަމަ އަވަހަށް ސިވިލް ރިކަވަރީ އަދި ކޯޓު އިންޖަންކްޝަންތަކުން މައްސަލަތައް ކުރިއަށްދާއިރު އެސެޓްތައް ގެއްލިގެން ދިއުން ހުއްޓުވައެވެ.

ޕްރޮކިއުމަންޓް ޕްލޭންކުރުން ހާމަކޮށް އަދި ލަފާކުރެވޭގޮތަށް ބެހެއްޓުމަކީ ކޮރަޕްޝަނަށް ފުރުސަތު ކުޑަކުރެވޭނެ ކަމެކެވެ. ޕްރޮކިއުމަންޓް ކުރިއަށްދަނީ ރަނގަޅަށް އިޝްތިހާރުކުރެވިފައިވާ އަހަރީ ޕްރޮކިއުމަންޓް ޕްލޭނެއްގެ ދަށުން، ބޮޑެތި ޓެންޑަރުތައް ލަފާކުރެވިފައިވާ ގޮތަށް ކަމަށްވާނަމަ، ސަޕްލަޔަރުންނަށް އެންމެ ފަހު ވަގުތުގައި، ސިއްރު ކޮންޓްރެކްޓްތަކުން ނާޖާއިޒު ފައިދާ ނުނެގޭނެއެވެ. ކޮންމެ މިނިސްޓްރީއަކުންނާއި އެސްއޯއީ އަކުން 12-18 މަސްދުވަހުގެ ޕްރޮކިއުމަންޓް ލަފާކުރުން ގައުމީ ޕޯޓަލްގައި ޝާއިޢުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. ކުޑަ އިންސައްތައަކަށްވުރެ މަތިން އަންނަ ބަދަލުތަކަށް ސަބަބު ބަޔާންކޮށް އިތުރު މުރާޖަޢާއެއް ބޭނުންވާނެއެވެ. މިކަން ލަފާކުރެވޭގޮތަށް އޮތުމުން ބީލަން ހުށަހަޅާ ފަރާތްތައް އިތުރުވެ، ކުރިން މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިވާ މީހުންނަށް ލިބޭ ފައިދާ ކުޑަވެގެންދާނެއެވެ.

ޕޭމަންޓްތަކާއި، ބޭންކް ޑޭޓާ އަދި ޓެކްސް ރެކޯޑްތައް އެއްކޮށް ކްރޮސް-ޗެކްކުރަން ޖެހެއެވެ. ކޮންޓްރެކްޓް ޕޭމަންޓްތަކަކީ ވަގަށް ނެގޭ ފައިސާ ޓްރެޜަރީން ބޭރުވާ ތަނެވެ. ޕްރޮކިއުމަންޓް ސިސްޓަމް މަރުކަޒީ މާލީ މެނޭޖްމަންޓް ސިސްޓަމާއި، ޓެކްސް/ރަޖިސްޓްރޭޝަން ޑޭޓާބޭސްތަކާއި އަދި ދައުލަތުގެ ބޭންކް ޕޭމަންޓް ފްލޯތަކާ ގުޅުވާލުމުން، ޝައްކުކުރެވޭ ޕޭމަންޓްތައް މިސާލަކަށް އަލަށް ރަޖިސްޓަރީކޮށްފައިވާ ކުންފުނިތަކަށް ތަކުރާރުކޮށް ކުރެވޭ ބޮޑެތި ޕޭމަންޓްތައް ނުވަތަ ގުޅުމެއްނެތް ފަރާތްތައް މެދުވެރިކޮށް ކުރެވޭ ޕޭމަންޓްތައް އޮޓޮމެޓިކުން ފާހަގަކުރެވި، މުރާޖަޢާކުރުމަށް އިދާރީގޮތުން ހިފެހެއްޓޭނެއެވެ. ޕްރޮކިއުމަންޓް، ޕޭމަންޓް އަދި ޓެކްސް ސިސްޓަމްތައް ގުޅުވާލުމަކީ ވަރަށް ބޮޑު އަސަރެއް ކުރާނެ ޓެކްނިކަލް އިސްލާހެކެވެ.

އާންމުންގެ ފިއްތުމެއް ނެތި ޓެކްނިކަލް އިސްލާހުތަކެއް ނުގެނެވޭނެއެވެ. ކޮރަޕްޝަންގެ އަގު ބަޔާންކޮށްދިނުމަށް ގައުމީ ކެމްޕޭންތަކާއި، މިނިސްޓްރީތަކާއި އެސްއޯއީތަކުގެ ޕްރޮކިއުމަންޓް އިންޓެގްރިޓީ އިންޑެކްސްތައް ގަވާއިދުން ޝާއިޢުކުރުމުން އާދަކާދަތައް ބަދަލުވެއެވެ. މީޑިއާ ބްރީފިންގތަކާއި، ހާމަ ޑޭޝްބޯޑުތަކާއި އަދި ނޫސްވެރިންނާއި މަދަނީ ޖަމްޢިއްޔާތަކުން އެކުގައި ޕްރޮކިއުމަންޓް ޑޭޓާސެޓްތައް މުރާޖަޢާކުރާ ޓައުންހޯލް ޑޭޓާ-ވޯކްތަކުން އޮފިޝަލުންގެ މައްޗަށް ފިއްތުންތައް އިތުރު ކުރުމުން އިސްލާހުތައް އާދެއެވެ.

އިސްލާހު ގެންނަން ރޯޑްމެޕެއް

ކުރު މުއްދަތު (0-9 މަސް): ކަނޑައެޅޭ ވަކި މިންގަނޑަކަށްވުރެ މަތީ ހުރިހާ ކޮންޓްރެކްޓްތަކަށް މަޖުބޫރު ގައުމީ އީ-ޕްރޮކިއުމަންޓް ޕޯޓަލް ޕައިލެޓެއް ފެށުމާއި، ވޭތުވެދިޔަ ތިން އަހަރުގެ އެވޯޑް ޑޭޓާ އޯސީޑީއެސް ފޯމެޓްގައި ޝާއިޢުކުރާށެވެ. ގާނޫނީ އޮނިގަނޑު ނިމެންދެން، ހުރިހާ އަގުބޮޑު ކުއްލި އަދި ސީދާ އެވޯޑްތައް މުރާޖަޢާކުރުމަށް ވަގުތީ މިނިވަން ޕްރޮކިއުމަންޓް ރިވިއު ބޯޑެއް (ޕްރޮކިއުމަންޓް މާހިރުން، އޮޑިޓަރުން އަދި މަދަނީ ޖަމްޢިއްޔާތަކުން އެކުލެވޭ) އުފައްދާށެވެ. ވަގުތީ ސިއްރު ރައްކާތެރި ވިސްލްބްލޯވަރ ޗެނަލްތައް ގާއިމުކުރުމާއި، އަނބުރާ ހޯދޭ އެސެޓްތަކުން ފަންޑުކުރެވޭ ކުޑަ ވިސްލްބްލޯވަރ އިނާމެއް ދޭށެވެ. މި ކުރު ފިޔަވަޅުތަކުން މިހާރުގެ ޑީލްތައް ފޮރުވުން އުނދަގޫކޮށް، ހިނގަމުންދާ ވައްކަން ރިޕޯޓުކުރުމަށް މީހުންނަށް ހިތްވަރުދެއެވެ.

މެދު މުއްދަތު (9-24 މަސް): އޯސީޑީއެސް ޝާއިޢުކުރުން ލާޒިމްކުރާ ޒަމާނީ ސަރުކާރު ޕްރޮކިއުމަންޓް ގާނޫނެއް ހަދަން ޖެހެއެވެ. ދާއިމީ ގައުމީ ޕްރޮކިއުމަންޓް އޮތޯރިޓީއެއް އުފެއްދުމާއި ސަޕްލަޔަރ ރަޖިސްޓްރީއާއި ޑީބާމަންޓް ގަވާއިދުތައް ހިންގަން ފެށުމާއި އަދި ޕްރޮކިއުމަންޓް، ޕޭމަންޓް އަދި ޓެކްސް ޑޭޓާ އެއްކުރާ އެނަލިޓިކްސް އޮބްޒަވޭޓަރީއެއް އުފެއްދުން މިއީ މިމުއްދަތުގައި ކުރަން ޖެހޭ ކަންކަމެވެ. މަތީ އަގުގެ ކޮންޓްރެކްޓްތަކުގައި ޓެމްޕަރ-އެވިޑެންސް (ކްރިޕްޓޮގްރަފިކް ޓައިމްސްޓޭމްޕިންގ) ޕައިލެޓްކުރުމާއި ވިސްލްބްލޯވަރ ރައްކާތެރިކަމާއި އިނާމުގެ ނިޒާމު ޤާނޫނުގައި ރަސްމީކުރުމާއި އިދާރީ ފިޔަވަޅުތައް (ސަސްޕެންޝަން، ޑިބާމަންޓް) ފެށުމާއި ޕްރޮކިއުމަންޓް ކުށްތަކަށް ޚާއްޞަ ޕްރޮސިކިއުޓޯރިއަލް ޓީމެއް ޤާއިމުކުރުން މިއީ މިމުއްދަތުގައި ކުރަން ހުރި ކަންކަމެވެ.

ދިގު މުއްދަތުގައި (24-60 މަސްދުވަސް): ސާފު މަސައްކަތަށް ޕަރފޯމަންސް އިންސެންޓިވްތަކުގެ ތެރެއިން ބަދަލު މުއައްސަސާތަކަށް ގެންނަން ޖެހެއެވެ. ޤައުމީ ބަޖެޓް ސައިކަލްތަކުގައި ޕްރޮކިއުމަންޓް ޕްލޭނިންގ އެކުލަވާލުމާއި ހުރިހާ މައިގަނޑު ޕްރޮކިއުމަންޓްތަކުގައި ޓެމްޕަރ-ޕްރޫފިންގ ފުޅާކުރުމާއި އަދި ބޮޑެތި އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ މަޝްރޫޢުތަކަށް ޕަރފޯމަންސް ބަލައި ސަޕްލަޔަރުންނާއެކު އެއްބަސްވުން ހަދަންޖެހެއެވެ. ބްލެކްލިސްޓް އަދި ރިކަވަރީ މެކޭނިޒަމްތައް އިވެލުއޭޓްކޮށް ރަނގަޅުކުރުމާއި އަދި ކޮރަޕްޝަންގެ މައްސަލަތަކުގެ ޝަރީޢަތްތައް އަވަސްކުރުމަށް ޝަރުޢީ އިޞްލާޙުތައް ގެންނަން ޖެހެއެވެ.

މައިގަނޑު އައިޓީ އަދި ޤާބިލުކަން އިތުރުކުރުމުގެ އިންވެސްޓްމަންޓްތަކަށް ޑޯނަރ ފައިނޭންސިންގ ބޭނުންކުރުން އަދި ޤައުމީ ޕްރޮކިއުމަންޓް އޮތޯރިޓީ ފުރިހަމަ އޮޕަރޭޝަނަލް މިނިވަންކަމަށް ބަދަލުކުރަން ޖެހެއެވެ. އަހަރީ ޤައުމީ ޕްރޮކިއުމަންޓް އިންޓެގްރިޓީ އިންޑެކްސް ޝާއިޢުކުރަން ޖެހެއެވެ.

ކޮރަޕްޝަން ދަށްވަމުންދާކަން ދައްކުވައިދޭ ސާފުކޮށް އެނގޭ، ކުޑަ އަދަދެއްގެ މިންގަނޑުތަކެއް އާންމުކޮށް ޝާއިޢުކޮށް، ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތެއްގައި ބަލަހައްޓަން ޖެހެއެވެ. ހުޅުވާލެވިފައިވާ ވާދަވެރި ބީލަމުގެ ތެރެއިން ހަވާލުކުރެވޭ ކޮންޓްރެކްޓްތަކުގެ ނިސްބަތް، ލިބޭ ބީލަންތަކުގެ އަދަދު، އޯސީޑީއެސް ފޯމެޓްގައި ޝާއިޢުކުރެވޭ ޕްރޮކިއުމަންޓް ޑޭޓާގެ އިންސައްތަ، އެވޯޑް ކުރުމުން ފައިސާ ދެއްކުމާ ހަމައަށް ހޭދަވާ ވަގުތު، ކޮރަޕްޝަންގެ ސަބަބުން ޑީބާރ ކުރެވުނު ފަރާތްތަކުގެ އަދަދު، އަނބުރާ ހޯދުނު ފައިސާގެ އަދަދު، ވިސްލްބްލޯވަރުންގެ ރިޕޯޓްތަކުގެ ސަބަބުން އެޅުނު ފިޔަވަޅުތައް، އަދި މިނިސްޓްރީތަކާއި ސަރުކާރުގެ ކުންފުނިތަކުގެ ޕްރޮކިއުމަންޓް އިންޓެގްރިޓީ ރޭންކިންގ ފެންނަން ހުންނަން ޖެހޭނެއެވެ. ބީލަމަކަށް ކުރިމަތިލާ ފަރާތްތަކުގެ އަދަދު އިތުރުވުމާއި، ސިންގަލް ސޯސް އެވޯޑްތައް މަދުވުމާއި، އަނބުރާ ހޯދޭ ފައިސާގެ އަދަދު އިތުރުވުމަކީ ކުރިއެރުން ލިބެމުންދާކަމުގެ ފުރަތަމަ ނިޝާންތަކެވެ.

ޕްރޮކިއުމަންޓް އިސްލާހުކުރުމަކީ ވަކި ބައެއްގެ މަސްލަހަތުތަކަށް ނުރައްކާވާނެ ކަމެކެވެ. މިހާރުގެ ހާލަތުން ފައިދާ ލިބޭ ފަރާތްތަކުން އިދިކޮޅު ހަދާނެކަން ޔަގީނެވެ. މިކަން މެނޭޖްކުރެވޭނީ އިސްލާހީ ޕްރޮގްރާމްތައް ތަރުތީބުން ގެނައުމާއި ފެންނަން ހުރި ބަދަލުތައް އަވަހަށް ގެނެވިގެންނެވެ. ވިސްލްބްލޯވަރުންނާއި ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިންނަށް ގާނޫނީ ހިމާޔަތް ލިބުމުން ނޭދެވޭ ޢަމަލުތައް ހާމަކުރުމުގެ ސިޔާސީ އަގު ކުޑަވެގެންދާނެއެވެ.

ވަގުތީ ބަދަލުތަކަށްވުރެ ނިޒާމީ ބަދަލުތަކެއް މުހިއްމެވެ. ޕްރޮކިއުމަންޓްގައި ހިނގާ ވައްކަމަކީ އެންމެ އޮޑިޓަކުން ރަނގަޅުކުރެވޭނެ ޓެކްނިކަލް މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. އެއީ ހާމަކަން ކުޑަ ނިޒާމުތަކާއި، އިޚްތިޔާރީ ބާރުތަކާއި، ގާނޫނު ތަންފީޒު ނުވުމުގެ ނަތީޖާއެވެ. ދިވެހިރާއްޖެއަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނައުމަކާ ނުލައި ޕްރޮކިއުމަންޓްގެ ގިނަ ވައްކަންތައް ހުއްޓުވޭނެއެވެ. އެއީ ޕްރޮކިއުމަންޓް ހާމަކޮށް، ތަހުލީލުކުރެވޭ ގޮތަށް ބެހެއްޓުމާއި، ޕްރޮކިއުމަންޓް މަރުކަޒީކުރުމާއި، ރިއަލްޓައިމް އެނަލިޓިކްސްއާއި ބަދަލުނުކުރެވޭ ރެކޯޑްތައް ހިމެނުމާއި، ނޭދެވޭ ޢަމަލުތައް ރިޕޯޓްކުރާ އިންސައިޑަރުން ހިމާޔަތްކުރުމާއި، އަދި ކޮރަޕްޓް ކުންފުނިތަކާއި ފަރުދުންނަށް ޔަގީންކަމާއެކު އަދަބު ދިނުމުންނެވެ.

މި އިސްލާހުތަކަކީ ބައިނަލްއަޤްވާމީ ގޮތުން ސާބިތުވެފައިވާ، އަދި ފުޅާކުރެވޭނެ އިސްލާހުތަކެކެވެ. ޚާއްސަކޮށް ސަރުކާރު ކުންފުނިތަކަށް އަމާޒުކުރެވިފައިވާ ޕެކޭޖެއް (މަޖުބޫރު އީ-ޕްރޮކިއުމަންޓް، މަތީ އަގުގެ ޔުޓިލިޓީ ކޮންޓްރެކްޓްތަކުގެ މިނިވަން ރިވިއު، އިންވޮއިސްތަކުގެ ޓެމްޕަރ-އެވިޑެންސް، ވިސްލްބްލޯވަރ އިންސެންޓިވްސް އަދި ކޮރަޕްޓް ސަޕްލަޔަރުން އަވަހަށް ޑީބާރކުރުން) އަކަށް ލީކޭޖްތައް އަވަހަށް މަދުކޮށް، މާލީ ދެމެހެއްޓެނިވިކަން އަލުން ގެނެވިދާނެއެވެ.

ބޭނުންފުޅުނަމަ، މިއީ ރައީސް އޮފީހަށް ނުވަތަ މިނިސްޓްރީ އޮފް ފިނޭންސްއަށް އެކަށޭނަ ރަސްމީ ޕޮލިސީ ބްރީފަކަށް ބަދަލުކޮށްދެވިދާނެ ކަންކަމެވެ. ބޭނުންވަނީ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. ބޭނުންވަނީ އިސްލާހީ ފިޔަވަޅެވެ.